بسیاری از فعالیت‌ها و فرایندهای کسب‌وکارها و حتی امور روزمره افراد جامعه به لجستیک گره خورده است. تقریبا تمام صنایع تولیدی، بازرگانی، گردشگری و بسیاری از واحدهای خدماتی به زیرساخت‌های لجستیکی وابسته هستند. اما تعریف دقیق خدمات لجستیک چیست؟
تعریف لجستیک با تعاریفی که در عرف عمومی به کار برده می‌شود می‌تواند متفاوت باشد. بنابراین کاربردهای لجستیک نیز می‌تواند تحت تاثیر آن دوباره تعریف شود. با این حال، حمل‌ونقل و انبارداری معمولا دو فرایند اصلی انواع لجستیک را دربرمی‌گیرند. در این مقاله با ما همراه باشید تا در مورد انواع، مراحل و برنامه ریزی لجستیک، در کنار نقش آن در زنجیره تامین صحبت کنیم.
اگرچه عبارت‌های «لجستیک» و «زنجیره تامین» اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما باید گفت لجستیک یکی از اجزای زنجیره تامین است.
در پاسخ به سوال لجستیک به چه معناست باید گفت: لجستیک به معنای جابجایی کالاها از یک نقطه به نقطه دیگر است که دو فرایند حمل و نقل و انبارداری را در بر می‌گیرد. در حالی که زنجیره تامین، شبکه‌ای از کسب و کارها و سازمان‌ها است که در قالب ترتیبی از فرایندها با یکدیگر کار می‌کنند. یکی از این فرایندها لجستیک است که از مرحله تولید تا توزیع کالاها را شامل می‌شود.
بنابراین لجستیک را می‌توان فرآیند برنامه‌ریزی و اجرای کارآمد حمل و نقل و نگهداری کالا، از نقطه تولید تا مصرف تعریف کرد. هدف لجستیک برآوردن نیازهای مشتری در زمان مناسب و به شکلی مقرون به صرفه است. تا به امروز، لجستیک نقشی حیاتی در جابجایی تجهیزات و کالاها ایفا کرده است و در حال حاضر نقشی کلیدی در جابجایی کالاهای تجاری در زنجیره تامین ایفا می‌کند.
شرکت‌های مختلفی هستند که در زمینه لجستیک تخصص دارند و خدمات لجستیک را در اختیار تولیدکنندگان، خرده‌فروشان و سایر صنایعی که نیاز زیادی به حمل‌ونقل کالا دارند، قرار می‌دهند. برخی از این شرکت‌ها دارای طیف کاملی از زیرساخت‌های لجستیکی مانند هواپیما، کامیون، انبار و حتی نرم افزار هستند، در حالی که برخی دیگر تنها در یک یا دو زمینه تخصص دارند. FedEx، UPS و DHL همگی از ارائه‌دهندگان خدمات لجستیکی معروف هستند که سال‌هاست در این زمینه فعالیت می‌کنند.
انواع لجستیک چیست؟
برخی از خرده‌فروش‌ها یا تولیدکنندگان بزرگ، شبکه لجستیک مستقل خود را دارند. با این حال، اکثر شرکت‌ها این فعالیت را به ارائه‌دهندگان خدمات لجستیک خارجی برون‌سپاری می‌کنند.
در حالت کلی، انواع لجستیک را می‌توان در 9 دسته قرار داد:
لجستیک درونی (Inbound Logistics)
لجستیک درونی یکی از انواع لجستیک است که به فرایند انتقال مواد خام و اجزا، از تامین‌کننده به تولیدکننده می‌گویند. مدیریت لجستیک درونی اغلب شامل سفارش‌دهی خودکار و سفارش گردانی می‌شود و به این ترتیب، تولیدکنندگان همیشه مواد مورد نیاز برای تولید کالاهای جدید را دراختیار خواهند داشت. اگرچه فهرست مواد خام و اجزا بسیار گسترده است، اما هدف برای همه آنها یکسان است: تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و خرده‌فروشان و کالاهای مورد نیاز آنها، برای حفظ جریان محصولات در زنجیره تامین، به سمت مشتریان و کاربران نهایی.
لجستیک بیرونی (Outbound logistics)
لجستیک بیرونی به معنای انتقال محصولات و کالاهای ساخته شده به یک مرحله دیگر در زنجیره تامین است. Outbound logistics می‌تواند به معنای انتقال محصولات از تولیدکنندگان به انبار، مراکز سفارش گردانی یا مراکز توزیع و همچنین ارسال آنها به مشتریان، خرده فروشان یا سایر مقاصد نهایی باشد. اگر مدیریت لجستیک ورودی یک سازمان ناکارآمد باشد، باعث ایجاد یک واکنش زنجیره‌ای در فرآیندهای لجستیک بیرونی آنها می‌شود و در نهایت، کل زنجیره تامین را مختل می‌کند.
لجستیک معکوس (Reverse logistics)
لجستیک معکوس، فرایند بازگرداندن کالاها در زنجیره تامین ، از مصرف کننده یا کاربر نهایی به مرکز سفارش گردانی، مرکز توزیع، خرده فروشی ها و تولیدکنندگان است که یکی دیگر از انواع لجستیک است. Reverse logistics معمولا زمانی اتفاق می‌افتد که محصولات آسیب دیده یا از لحاظ ساخت با مشکل مواجه باشند، نیاز به تعمیر یا نوسازی داشته باشند یا عمر مفیدشان به پایان رسیده باشد و نیاز به روش‌های خاصی برای دفع دارند. فرایند لجستیک معکوس از نقطه فروش آغاز شده و تا نقطه دفع ادامه دارد.
لجستیک توزیع (Distribution Logistics)
لجستیک توزیع تمام فرایندهای مربوط به تکمیل سفارشات، مانند حمل‌ونقل کالا از مراکز تولید به محل توزیع و درنهایت دریافت کالا توسط مشتری را شامل می‌شود. وظایف اصلی لجستیک توزیع شامل مدیریت انبار، هماهنگی خدمات لجستیک ثالث و حمل‌ونقل به مشتری نهایی است. کانال‌های توزیع می‌توانند مستقیم (فروش به مصرف‌کننده از طریق فروشگاه‌های فیزیکی یا آنلاین) یا غیرمستقیم (واسطه‌هایی مانند خرده‌فروشان و عمده‌فروشان) باشند. لجستیک توزیع با بهینه‌سازی مدیریت موجودی و استفاده از مسیرهای توزیع کارآمد کالا، تضمین می‌کند که کالاها به‌موقع و با کیفیت مطلوب به دست مصرف‌کننده برسند، به‌نحوی که تقاضای موجود در بازار به‌طور کامل پوشش داده شود.
لجستیک بین‌المللی (International Logistics)
لجستیک بین‌المللی به برنامه‌ریزی، مدیریت و اجرای فرآیندهای حمل‌ونقل کالا در سطح بین‌المللی می‌پردازد. این لجستیک شامل عبور از مرزهای بین‌المللی، مدیریت مالی، رعایت قوانین محلی و جهانی و بهینه‌سازی زنجیره تأمین در چندین کشور است. با تمرکز بر کاهش هزینه‌ها، افزایش قابلیت اطمینان و تقویت روابط تجاری، لجستیک بین‌المللی به شرکت‌ها کمک می‌کند تا در بازارهای جهانی رقابتی حضور پیدا کنند. استراتژی‌های خلاقانه مانند ایجاد انبار در مناطق استراتژیک بین‌المللی می‌تواند به بهبود کارایی و رضایت مشتریان کمک کند.
لجستیک تجارت الکترونیک (E-Commerce Logistics)
لجستیک تجارت الکترونیک شامل تمامی فرآیندهای لازم برای انتقال کالاها از فروشندگان آنلاین به مصرف‌کنندگان است و از برنامه‌ریزی، اجرا و نظارت بر خرید، انبارداری و حمل‌ونقل کالاها تا رسیدن محصول به دست مشتری ادامه دارد. با رشد خریدهای آنلاین و تغییر رفتار مصرف‌کنندگان، این لجستیک با چالش‌هایی مانند جابجایی‌های کوچک، مشتریان متعدد و تقاضای غیرقابل‌پیش‌بینی روبرو است. عناصر اصلی لجستیک تجارت الکترونیک شامل مدیریت انبار (دریافت، نگهداری و آماده‌سازی کالا)، سیستم‌های اطلاعاتی (مانند نرم‌افزار مدیریت انبار) و تحویل کالا به مشتری است.
لجستیک سبز (Green Logistics)
لجستیک سبز به کاهش اثرات زیست‌محیطی فعالیت‌های لجستیکی با حفظ بهره‌وری اقتصادی می‌پردازد. این رویکرد شامل انتخاب تأمین‌کنندگان سازگار با محیط‌زیست، بهینه‌سازی فضاهای انبار، کاهش حمل‌ونقل با وسایل نقلیه آلاینده و استفاده از بسته‌بندی‌های زیست‌تخریب‌پذیر یا قابل‌استفاده مجدد است. این لوجستیک نه تنها آلودگی و هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش می‌دهد، بلکه تصویر برند را در ذهن افراد جامعه بهبود داده و بازدهی را از طریق اتوماسیون انبارها و کاهش ضایعات افزایش می‌دهد.
لجستیک شخص ثالث (3PL – Third Party Logistics)
لجستیک شخص ثالث (3PL) به ارائه خدمات لجستیکی برون‌سپاری‌شده، از جمله حمل‌ونقل، انبارداری و مدیریت زنجیره تأمین می‌پردازد. به‌عنوان مثال، یک شرکت انتشاراتی می‌تواند فرآیند تکمیل سفارشات و حمل‌ونقل را به یک مرکز توزیع یا یک شرکت حمل‌ونقل واگذار کند. استفاده از 3PL به شرکت‌ها اجازه می‌دهد بر فعالیت‌های اصلی خود تمرکز کرده و هزینه‌های لجستیکی را درون سازمان خود کاهش دهند.
لجستیک شخص چهارم (4PL – Fourth Party Logistics)
لجستیک شخص چهارم (4PL) بالاترین سطح مدیریت زنجیره تأمین را ارائه می‌دهد. برخلاف لوجستیک شخص ثالث (3PL) که بر انجام وظایف خاصی مانند انبارداری، حمل‌ونقل و تحقق سفارش تمرکز دارد، 4PL مدیریت کل زنجیره تأمین را به عهده می‌گیرد و به‌عنوان تنها نقطه تماس بین شرکت و ارائه‌دهندگان مختلف خدمات لجستیکی عمل می‌کند. این رویکرد جامع شامل هماهنگی تمامی خدمات، از مدیریت موجودی گرفته تا پیش‌بینی تقاضای مشتریان و بهینه‌سازی فرآیندها است. این نوع لجستیک به‌ویژه در صنایع با رشد سریع و شبکه‌های تأمین پیچیده و پویا اهمیت دارد.
